Özel Kız Okulları
Devletin “yükünü hafiflettikleri” gerekçesiyle kurulan özel kız okullarının ilklerinden birisi “American College for Girls” bugünkü adıyla. Üsküdar Amerikan Kız Lisesi, 1876’da İzmit’e bağlı Bahçecik kasabasında kuruluyor. Eski adı Bardızağ olan kasabanın özelliği, yoğun Ermeni nüfusu. Bahçecik’ten Adapazarı’na, oradan Bağlarbaşı, İstanbul’a taşınan okul 1920’den itibaren “çağdaş Türkiye’nin genç kızlarını yetiştirmeye başladı.” Okulu kuran “Amerikan Board Heyeti” (American Board of Commissioners for Foreign Missions – ABCFM) ABD’nin ilk Protestan misyoner kuruluşu. 1812’den itibaren Hindistan’dan Afrika’ya kadar misyoner gönderiyorlar ki, bunların bir kısmı kadın.
Üsküdar Amerikan Kız Lisesi Barton Hall
Türkiye’ye 1852’de yerleştiği anlaşılan Amerikan Board Heyeti’nin kurduğu “kardeş” okullardan bir diğeri 1888 kurulan Tarsus Amerikan Lisesi, 1983’e kadar erkek lisesi olarak hizmet görmüş, bu tarihten sonra kapılarını kızlara da açmıştır.
Amerikan misyonerlerinin kurduğu bir diğer kız okulu İzmir Amerikan Kız Koleji. Günümüzdeki adıyla Özel Amerikan Lisesi, 1882’de azınlıklara yönelik bir kız okulu olarak kuruluyor. İlk kurulduğunda Basmahane semtinde olan okul, 1923 yılından itibaren Göztepe’ye taşınıyor. Lozan Antlaşması sonrası ağırlıklı olarak Türk öğrencilerin gittiği bir okula dönüşmüşüyor, 1985 yılında erkek öğrenci de kabul ederek karma eğitime geçiyor.
1924-1925 akademik yılında Amerikan Kız Mektebi adıyla faaliyet gösteren okulun tanıtım broşüründe yer alan metin şöyle:
İzmir – Göztepe
Amerikan Kız Mektebi
Marifet Matbaası – İzmir
1924 – 1925
Göztepe Kız Mektebi ibtidâî ve tâlî kısımları muhtevîdir.
Müddet-i tahsîlesi on bir senedir. Küçük çocuklar için sâhildeki müdîriyyet dâiresinde—azamî yirmi be_ mevcûdlu—bir “ana sınıfı” açılacakdır.
Mekteb Göztepe'de sâhile yakın yüksek bir mevki‘de küçük bir çiftlik dâhilindedir. Havâ ve letâfet-i mevki‘yece İzmir'in en müstesnâ ve ferah-fezâ bir mahallini işgal etmekdedir. Jimnastik, tenis, basketbol, voleybol için husûsî mevki‘ler vardır. Talebeye müsâid zamânlarda bahçede açık havâda ders verilir.
Sultânî me’zûnlarıyla o dereceye yakın tahsîl gören ve _ngilizce bilmeyen büyük hanımlara husûsî ders verilerek bir sene sonra seneleriyle münâsib bir sınıfa devamları te’mîn edilir. Kayd muâmelesi Ağustos'un on beşinden i‘tibâren başlar. Yalnız Pazar ertesi ve Pencşenbih günleri beşten yediye kadar sâhildeki 77 numaralı müdîriyyet dâiresinde icrâ’ edilir.
Mektebe girecek talebenin sınıfı bil-imtihân ta‘yîn edilir.
Mekteb nehârîdir. Yeni binâ inşâ’ edilinceye kadar—hiç bir sûretle—leylî talebe kabûl edilmeyecekdir. Kadro müsâid olduğu takdîrde on yaşına kadar oğlan çocukları kabûl edilebilir.
Mekteb Eylül’ün on beşinci Pazar ertesi günü küşâd olunacak ve tedrîsâta mübâşeret edilecekdir.
Mekteb binâsının müsâadesizliğine binâen mahdûd talebe kabûl edilece_inden mektebde mukayyed talebe ta‘tîlden mukaddem nihâyet Haziran on beşine kadar sene-i cedîde ücretine mahsûben beş lira te’mînât akçesi vermeye mecbûrdur.
Vermeyenler yeni talebe gibi kabûl edilirler; şâyed fazla mürâcaâtla kadro dolmuşsa mekteb idâresi onlara yer saklamadığı için mes’uliyyet kabûl etmez. Para verenler bil’âhire meşrû‘ bir ma‘zeret dolayısıyla gelemeyecek olurlarsa parayı geri alabilmek için nihâyet Eylül’ün birinci gününe kadar mürâcaât etmelidirler. Ondan sonra para iâde edilmez.
İntizâmın ihlâl ve tedrîsâtın sekte-dâr edilmemesi için mektebde mukayyed talebenin mektebin küşâdı günü be-heme-hâl isbât-ı vücûd etmeleri lâzımdır. Aksi takdîrde mektebe devâm edebilmeleri, ma‘zeretlerini müş‘ir vesâikin meclis-i muallimîn tarafından kabûlüne vâ-bestedir. Bilâ-ma‘zeret ayda dört gün devâm etmeyenler imtihânlara kabûl edilmezler.
Tedrîs olunan lisânlar: Türkçe, İngilizce, Fransızca'dır. Türkçe ile İngilizce mecbûrî, Fransızca ihtiyârîdir. Günde bazı sınıflar için sekiz ve bazıları için yedi ders vardır. Cuma ve Pazar günleri ta‘tîldir.
Birinci sınıftan dördüncü sınıfa kadar haftada yirmi ders Türkçe, yirmi ders İngilizce vardır.
Beşincide (14), altıncıda (12), yedincide (10), daha büyük sınıflarda sekizer ders Türkçe, mütebâkî dersler İngilizce'dir. Fransızca—ayrıca—her gün bir dersdir.
Birinci sınıf talebesiyle Türkçe ve İngilizcesi pek zayıf olanların Fransızca alabilmesi mekteb idâresinin tensîb ve tasvîbine mütevakkıfdır. Bu ders için ayrıca ücret yoktur.
Tedrîs Olunacak Dersler
Türkçe’den
Kur’ân-ı Kerîm, ulûm-i dîniyye, kırâat, imlâ’, sarf ü nahiv, kavâid-i edebiyye, târih-i edebiyyât, kırâat-ı edebiyye, müntahabât-ı edebiyye, tahrîr, ma‘lûmât-ı medeniyye, târih,coğrafya, Arabî, Farsî, hesâb, nakış, el işleri.
İngilizce’den
Kırâat, imlâ’, sarf, fonetik, tahrîr, hesâb, cebir, hendese, târih-i umûmî, co_rafya-i umûmî, fizyoloji, hayvânât, nebâtât, tabakat, hikmet, edebiyyât, târih-i edebiyyât, mûsikî, resim, idâre-i beytiyye. inşââtdan sonra vâsi‘ bir mikyâsda tabâhat, biçki dersleri de verilecekdir.
Ücret-i Dersiyye
Sınıf Türk Altunu
Ana Sınıfı 5
1 5
2 6
3 7
4 8
5 9
6 10
7 11
8 12
Sekizden i‘tibâren on birinciye kadar daha yüksek sınıflar için de (12) Türk altunu veya banknot olarak muâdilidir. Ücret-i dersiyye iki taksîtde birinci taksît sene-i dersiyye ibtidâ’sında, ikinci taksît _ubat ibtidâ’sında tesviye olunur. Taksîtlerin müddet-i te’diyesi azamî on beş_ gündür.